SEMBOL Besicilik (Ergün GEDIKASLAN)

Yerlesim yerinin biraz ilerisinde, dagin eteginde kurulmus. Belli bir alan tellerle çevrilmis. Çevrede fazla agaç yok. Erkek deve kuslari siyah-beyaz renkte ve agzi kirmizi;disiler ise gri,kül rengindedir. Bas,boyun ve bacaklarda tüyler kil seklindedir. Kanat altlarinda tüy yoktur. Bacaklari diz kapagindan öne dogru kivrilir, bu kosma için bir avantaj saglar. Çok hizli kosarlar. Saatte ortalama 50km kosarlar, bu 70km'ye kadar çikabilir. Ayaklari iki parmaklidir. Birinci ve ikinci parmaklar körelmistir. Topuk kismi yoktur. Gagalari yassi ve genistir. Dilleri gaganin gerisindedir. Solunum sayilari dakikada 6'dir.(Bu sebeple kuslarda solunum sisteminin arastirilmasinda ilk deneyler deve kuslari üzerinde yapilmistir).  
Bir erkek iki disiden olusan aileye trio denir. Bir trionun açik alanda 500m2,kapali alanda ise 16 m2 yasam alani vardir. Nemli yerlerde yasayamazlar; %30 nem uygundur.-40 ile + 40 C arasinda yasayabilirler.  

Görme ve isitme duyulari gelismistir. Kafalarini kuma gömmezler,yere paralel uzatip ses dinlerler. Mart-Eylül aylari çiftlesme dönemidir. Kuluçka süresi 42-45 gündür. Bir yilda bir deve kusu 60-80 yumurta verir.  

Yavrunun sindirim sistemi 2 ayda gelisir. Bu sirada yavru disari çikartilmaz,özel yemle beslenir. 0-2 yas arasinda günde 1 kg yem yer. Yavru 3 yasinda deneme yumurtalarina baslar. Bu yumurtalarda embriyo yoktur. Yumurta 1400gr'dan fazla olmalidir. Erginlerin yumurtasi 1600gr civarindadir. Yumurta kabugu 2mm kalinliginda, 25-30 tavuk yumurtasi büyüklügündedir.  

Yetiskinlere açik alana çiktiklari zaman günde 0,5 kg ;kapali alanda kaldiklarinda ise 2 kg yem verilir. Ögütülmüs yem solunum problemleri olusturur, bunun için palet(preslenmis)yemlerle beslenir. Fazla ot yemesi yumurta verimini düsürür. Erginler günde 8-9 lt su içerler. Deve kuslari dogada su ihtiyaçlarini karsilamak için bitkisel besinleri tercih ederler. Yalniz omurgasizlari ve bazi küçük omurgalilari da yerler. Her seyi yutarlar, özellikle parlak cisimlerle ilgilenirler.  

Deve kuslari 12-14 ayda 100 kg 'a ulasir,en iyi kesim zamanidir.45- 50 kg et; 1,5 m2 deri elde edilir. Et üretimi yapilmak istendiginde alan daraltilir. Üretime 1995 yilinda 20 deve kusu ile baslanmis. Simdi(21.05.1999) çiftlikte 100 deve kusu var. En büyükleri 5 yasinda. Çiftlik yavru üretimi üzerinde çalisiyor. Bugüne kadar 96 deve kusu çiftligine toplam 1500 yavru verilmis. Deve kusu sigirin yediginin 1/8'i kadar yem yer. Et,deri,tüy,gaga ve yumurtasindan yararlanilir. Fazla pisligi yoktur. Damizlik ve et için Güney Afrika deve kusu idealdir. Deve kusu etinin kolestrolü tavuk ve balik etinden daha düsüktür. 6 Eylül'de yumurtasi 20 milyon,yavru 500$'di.

Yetersiz ve dengesiz beslenme sorunu günümüzde de artarak önemini korudugu için, ülkeler hayvansal üretimlerinin artirilmasi ve alternetif protein kaynaklarinin arayisi içindedirler. Ayrica, tüketici bilinci ve refah düzeyinin artmasi ile birlikte daha saglikli ürünlere olan talep  artmakta, bu da yeni hayvan türlerinin yetistiriciligini gündeme getirmektedir. Hayvanciligi gelismis ülkelerde son yillarda ilgi duyulan ve gelisme gösteren hayvancilik dallarindan birisi de devekusu yetistiriciligidir.

Devekuslari yeryüzünde yaklasik 60 milyon yili askin bir süre; batida bati da Akdeniz, doguda Çin ve Kuzeyde Mongolia'a yasamis ve bir milyon yil önce Afrika kitasina göç etmistir. Devekuslarinin evcillestirilmelerinin asil nedeni, tüylerinin kadin giyiminde kullanilmasidir. Kraliçe I. Elizabeth zamaninda Ingiltere'de kadinlar saçlari ya da sapkalarini devekusu tüyü ile süslemekteydiler. Fransa'da ise Marie Antoinette, elbiselerin devekusu tüyleri ile süslenmesi konusunu gündeme getirmistir. Tarimin yeni bir dali seklindeki devekusu yetistiriciligine, 1860 yilinda, Güney Afrika Cumhuriyeti'nin Klein Karoo bölgesinde yalnizca tüy verimine yönelik seleksiyon yapilarak baslanmistir. 1913 yilinda devekusu tüyü, altin, mücevher ve yünden sonra Güney Afrika Cumhuriyeti'nde en çok ihraç edilen 4. ürün durumuna gelmis ve toplam çiftlik sayisi 77.600'ü bulmustur. Ancak, 1911'de I. Dünya savasinin sosyo-ekonomik etkileri ve otomobilin icadi ve buna bagli olarak modanin degismesi, asiri üretim ve pazarlamadaki eksiklikler nedeniyle sektör II. Dünya savasina kadar büyük sorunlar yasamistir. Ancak, 1945 yilinda Klein Karoo Tarim kooperatifinin kurulmasi ile sektör yeniden canlanmaya baslamis ve 1963 yilinda ilk devekusu kesimhanesi ve 1969 yilinda ilk devekusu deri tabakhanesinin kurulmasi ile Güney Afrika devekusu yetistiriciligi konusunda lider konumuna gelmis ve bu liderligini günümüze kadar sürdürmüstür. Devekusu, 1975 yilindan sonra derisi ve son 15 yilda da devekusu etine olan talep nedeniyle Güney Afrika disinda Amerika, Avustralya, Kanada, Çin, Israil ve bir çok Avrupa ülkesinde üretimi yapilmaktadir.

Devekusu dünyamizdaki en eski kanatli hayvan türlerinden biri olup, uçucu olmayan kuslar ailesinin bir üyesidir. Devekuslari dogal yasamlarinda yari çöl iklimine sahip bölgelerde yasamakla birlikte, farkli iklim kosullarina kolayca uyum saglayabilmektedirler. Fakat, asiri yagis ve soguk havalar verimlerini olumsuz yönde etkilemektedir.  Devekusu, günümüzde yasayan en büyük kus türü olup, ergin bir devekusu yaklasik 2.0- 2.5 m boya ve 100- 160 kg canli agirliga sahiptir. Uçma yetenegine sahip olmamakla birlikte iki tirnakli, uzun ve güçlü bacaklari ile açik alanlarda saatte 65 km hizla kosabilen bir hayvandir. Sicaga ve soguga oldukça dayanikli bir hayvan olup, soguk iklime sahip bölgelerden (Alaska) çöl iklimi olan bölgelere (Orta Afrika) kadar genis bir alana yayilmislardir. Devekuslari, gögüs kemigi bulunmayan, basi küçük, boynu uzun bir kanatli türüdür. Kanatlari küçülmüs ve uçma yetenekleri kaybolmus oldugundan devekuslarina "yürüyen kuslar" veya "kosucu kuslar" da denilmektedir. Devekuslari dogal yasamlarinda 70 yildan daha fazla yasayabilen uzun ömürlü hayvanlar olmakla birlikte ekonomik ömürleri 30-40 yildir. Devekuslari genel olarak üçlü (trio) olarak (iki disi bir erkek) yetistirilmektedir. 

   Eskiden devekuslari degerli tüyleri için avlanirken günümüzde daha çok eti, derisi ve yagi için yetistirilmektedir. Devekusu eti kirmizi et olup, sigir eti görünümü ve tadindadir. Etlerinin protein degeri yüksek, kolesterol, yag ve kalorisi düsüktür. Günümüzde en degerli devekusu ürünü derisidir. Devekusu derisi, timsah ve fil derisi ile karsilastirilabilir nitelikte olup en kaliteli deriler sinifinda degerlendirilmektedir. Devekusu neslinin tükenmesi gibi bir sorunla karsi karsiya olmadigindan, hayvan türlerini koruyan uluslar arasi yasalar bakimindan ticari amaçlarla yetistirilmesinde bir sakinca bulunmamaktadir. 

Devekusu çok verim yönlü bir hayvandir. Devekuslarindan elde edilen baslica ürünleri asagidaki sekilde siralayabiliriz.

Et

Devekusu, damizlik ömrü ve döl verimi yüksek bir hayvan olup, damizlik bir devekusu yilda ortalama 40-80 yumurta üretmekte ve bu yumurtalardan yaklasik 20-30 yavru elde edilmektedir. Devekusu civcivleri yumurtadan çiktiktan sonra, yaklasik 12-14 aylik yasta kesim agirligi olan

100 kg canli agirliga ulasmakta ve kesildiginde 35- 45 kg kemiksiz et elde edilmektedir. Kesim yasina ulasana kadar kuslar beside yaklasik 200- 250 kg yogun yem 200 kg kadar da kaba yem tüketmektedirler. Besiye alinan devekuslari 1 kg canli agirlik artisi için yaklasik 4.5 kg yem tüketmektedirler. Damizlik bir devekusundan dölleri araciligi ile bir yilda elde edilen et miktari 800- 1300 kg arasinda degismektedir. Bu nedenle, 1 yilda sigirin yaklasik 6-8 kati et üretim kapasitesine sahiptir. Damizlikta kalma süresi de sigirin 3-4 kati olup, 30-40 yil arasinda degismektedir.

Çizelge 4. Devekusu ve diger hayvan türlerinin etlerinin besin maddeleri içerigi

    Kaynak:Ostrich Meat Industry Development Final Report, 1993, 1996.

    Texas A&M University System, 348 Kelberg Center, College Staiton, Texas, 77843-2471   

Devekusu eti yüksek düzeyde protein, daha az yag ve kolesterol içerdigi için insan beslenmesi açisindan daha saglikli bir ürün olup, kirmizi etin sahip oldugu görünüme, dokuya ve tada sahiptir. Devekusu eti fileto, biftek, sosis ve burger gibi bir çok ürün yelpazesine sahiptir. Eti sigir pirzolasi ile kiyaslanabilmektedir. Islemeye çok uygun olan kaliteli eti, özellikle biftegi çok yumusaktir. Devekusu eti, saglikli beslenme bilincine sahip insanlar için mükemmel bir seçenektir.

Deri

Deri, en önemli devekusu ürünü olarak bilinmektedir.  Kesim yasina ulasan (12-14 aylik) bir devekusundan 1.2 m2 yüksek kalitede deri elde edilmektedir. Sigir ve koyun derisinden farkli olarak devekusu derisinde insan elindekine benzer çizgiler vardir. Devekusu derisi timsah ve fil derisi ile karsilastirilabilecek düzeyde olup, en kaliteli deriler sinifinda degerlendirilmektedir. Özellikle bacaklardan timsah derisi kalitesinde deri elde edilmekte ve çesitli deri esyalarin yapiminda kullanilmaktadir. Bir damizlik devekusundan dölleri araciligi ile yilda 20-30 deri elde edilmektedir. Devekusu derisinde dogal olarak bulunan yaglar deriyi çatlamaya ve kurumaya karsi korumakta, tüy yerleri son derece dekoratif bir görünüm olusturmaktadir. Derinin üzerinde ne kadar çok açik ve belirgin desen var ise derinin fiyati da o oranda yükselmektedir. Devekusu derisinden yapilmis olan ürünler saglam, rahat ve esnek olmalari nedeniyle dünyada bir çok moda evi tarafindan ayakkabi, ceket, yelek, el çantasi, kemer ve cüzdan gibi ürünlerin yapiminda kullanilmakta, bu ürünler oldukça yüksek fiyatlarla alici bulmaktadir. Devekusu derisi daha çok Uzak Dogu'da ve Italya, Fransa gibi Avrupa Ülkelerinde kullanilmaktadir. Devekusu derisi çiftlikte yetistirilmis kuslardan elde edildigi için, yok olma tehlikesindeki hayvan türleri ile ilgili uluslar arasi kanunlara uygundur.

Yumurta

Devekuslari yaklasik 18-24 aylik yasta yumurtlamaya baslamaktadir. Ilk yil düsük olan yumurta verimi, 5-6 yaslarina dogru artarak, iyi bakim bir besleme ve uygun çevre kosullarinda 40-80 adet yumurta verebilmektedirler. Yetistiricilikte, bir yumurtlama döneminde 1 disi damizliktan 40-50 yumurta elde edilmesi genellikle basari olarak kabül edilmektedir. Devekusu yumurtasi ortalama 1.5 kg agirlikta olup, 24 adet tavuk yumurtasina esdeger kabül edilmektedir. Ülkemiz kosullarinda yumurtlama dönemi ilkbaharda baslamakta ve sonbahar baslangicina kadar sürmektedir.  Yumurtlama dönemi baslangicinda elde edilen yumurtalar genelde dölsüz oldugu için yemeklik olarak degerlendirilebilmektedir. Ayrica dölsüz veya damizlik disi yumurtalarin içi bosaltildiktan sonra elle boyanarak yada çesitli sekillerde islenerek dekoratif esya olarak degerlendirilmektedir. Örümceklerin yuva yapmalarini önledigi için insanlarin temizlik amaciyla da olsa ulasamadiklari büyük camilerin ve yüksek kubbeli tarihi mekanlarin tavanlarina devekusu yumurtasi asilmaktadir.

Tüy

Devekuslari yüzyili askin bir süredir uzun, güzel tüyleri ile taninirlar. Çiftlik ortaminda ilk yetistirilme nedenleri de bir zamanlar soyluluk sembolü olan tüyleridir. Devekusu civcivleri yumurtadan çiktiklarinda sarimsi kahverengi tüylere sahiptir. Bu tüyler bir iki hafta sonra yerlerini civciv tüylerine birakir. Civciv tüylerinin üst kismi açik kahverengi, asagi kisimlari ise koyu gridir. 5. ve 6. aydan itibaren gençlik tüyleri çikmaya baslar. Devekuslarindan 10 aylik yastan itibaren yolunarak tüy elde edilmektedir. Özellikle erkek hayvanlarin kanatlarindan elde edilen beyaz tüyler daha degerlidir. Bir devekusundan beslemeye bagli olarak yilda yaklasik 1- 2 kg tüy alinmaktadir. Yetersiz besleme, stres, çesitli kazalar, yaralanmalar, parazitlere karsi yeterli mücadele yapilmamasi, ani ve siddetli hava degisiklikleri tüylerin kalitesinde bozulmaya neden olmaktadir. Daha önceki yillarda moda ve giyim sektöründe yaygin olarak kullanilan ve yüksek fiyatla alici bulan tüyler günümüzde süs esyasi olarak sapkalari ve diger giysileri süsledigi gibi antistatik özelligi nedeniyle mikro elektronik aletlerin temizlenmesinde de kullanilmaktadir.